سردرد
مترجم: دکتر حسام جهانديده
منبع:
BMJ February 12, 2005; 330: 346
سردرد
خانمي 32 ساله به علت سردردهاي مکرر در ناحیه پیشانی به شما مراجعه مي‌کند. اين سردردها از يک‌ماه قبل شروع شده‌اند و شدت و دفعات آنها ظرف چند روز اخير به طور دايم افزايش يافته است. بيمار عنوان مي‌کند که دچار استرس در محل کار و کم‌خوابي نيز هست…
نکاتي که بايد مورد توجه قرار گيرند
ارزيابي: آيا سردرد بيمار اوليه است (تنشي، ميگرن يا خوشه‌اي) يا ثانويه به يک علت زمينه‌اي است؟
شرح حال: شرح حال نقش بسيار مهمي در تشخيص ايفا مي‌کند. بسياري از متخصصان طرفدار استفاده از جداول ثبت روزانه علايم هستند که بيماران براي تعيين الگوي زماني سردرد خود در خانه آنها را پر مي‌کنند. براي هر يک از انواع سردرد بايد به نکات خاصي در شرح حال توجه کرد. توجه به سير زماني و طول مدت انواع سردرد ضروري است. بايد کيفيت سردرد (مداوم، ضرباني، تيز) و شدت آن مشخص شود که براي اين کار مي‌توان از مقياس‌هاي آنالوگ بصري (VAS) براي درد کمک گرفت. درباره علايم همراه مانند آبريزش بيني يک‌طرفه (سردرد خوشه‌اي) يا اورا (ميگرن) بايد پرس‌وجو کرد. به علاوه توجه به عوامل ايجادکننده و تخفيف‌دهنده سردرد حايز اهميت است. برخي بيماران عوامل برانگيزاننده شناخته‌شده‌اي دارند. سابقه خانوادگي، مصرف کافئين و استفاده از داروها يا ترکيبات گياهي مي‌توانند در بروز سردرد نقش داشته باشند. توجه به جنبه‌هاي رواني- اجتماعي مانند عوامل استرس‌زاي جديد، حمايت محيط و ترس‌ها و انتظارات بيمار ضروري است.
معاينه: شروع معاينه با يک مشاهده کلي است: آيا بيمار بدحال به نظر مي‌رسد؟ کنترل‌هاي استاندارد مانند اندازه‌گيري فشار خون مهم هستند. معاينه نورولوژيک مرتبط شامل معاينه ته چشم در صورت غيرقطعي بودن تشخيص يا شک به وجود پاتولوژي داخل جمجمه ضروري است. معاينه کامل سر و گردن از جمله از نظر نشانه‌هاي مننژيت، تندرنس پوست جمجمه، محدود بودن دامنه حرکات يا گرفتگي عضلات با توجه به يافته‌هاي شرح حال بايد انجام شود.
بايدها
سردرد تنشي
به بيمار اطمينان دهيد که سردرد تنشي دوره‌اي، خودمحدودشونده است.
به عوامل مرتبط مانند استرس‌ها يا اختلالات عضلاني- اسکلتي (اختلالات مفصل تمپورومنديبولار و بد جفت شدن دندان‌ها) توجه کنيد.
افسردگي و مصرف بيش از حد داروها بر ميزان موفقيت درمان تاثير دارند (مسکن‌ها و ساير داروهاي مورد استفاده براي درمان سردرد مي‌توانند باعث سردرد ناشي از مصرف بيش از حد داروها شوند).
ورزش منظم و تغييرات سبک زندگي شامل مراقبه (meditation)، آرام‌سازي (relaxation) و تمرينات شناختي مي‌توانند در صورت مطرح بودن استرس به عنوان يک عامل مهم، کمک‌کننده باشند.
درمان دارويي کمتر کمک‌کننده است اما مي‌توان از داروهاي بدون نسخه يا در موارد معدود از داروهاي ضدالتهاب غيراستروييدي (NSAID) کمک گرفت. بايد از مصرف مسکن‌هاي قوي مثل اپيوييد‌ها خود‌داري کرد.
ميگرن
عوامل برانگيزاننده شامل قاعدگي، استرس، کم‌خوابي، ورزش شديد و برخي غذاهاي خاص هستند. استفاده از جداول ثبت روزانه علايم براي شناسايي اين عوامل مي‌تواند در تعديل اين عوامل خطرزا مفيد واقع شود.
استفاده از رويکرد پلکاني براي درمان دارويي توصيه مي‌شود بدين ترتيب که اگر يک داروي خاص پس از 3 مرتبه استفاده غيرموثر بود از داروي بعدي استفاده شود. براي شروع بايد از مسکن‌هاي خوراکي ساده به عنوان مثال 1000 ميلي‌گرم استامينوفن يا 400 ميلي‌گرم ايبوپروفن ترجيحا در اشکال محلول به عنوان قدم اول استفاده کرد.
انديکاسيون‌هاي درمان پروفيلاکسي شامل تعداد زياد حملات با وجود استفاده از درمان‌هاي حاد يا کاهش غيربهينه درد پس از درمان حاد هستند. اين مساله معمولا بر اساس قضاوت بيمار مشخص مي‌شود. داروهاي موثر در پروفيلاکسي بايد به مدت 6-4 ماه ادامه داده شوند و سپس براي مشخص شدن نياز يا عدم نياز به ادامه پروفيلاکسي، قطع گردند.
سردرد خوشه‌اي
تشخيص بموقع در مورد اين وضعيت بسيار دردناک ضروري است. خوشبختانه علايم اين نوع سردرد شاخص هستند.
درمان حاد مشتمل بر استفاده از اکسيژن (100٪ به ميزان 7 ليتر در دقيقه براي مدت 15-10 دقيقه در آغاز حمله)، ارگوتامين يا اسپري‌هاي بيني تريپتان و ليدوکايين داخل بيني است.
داروي خط اول براي پروفيلاکسي وراپاميل ترجيحا از نوع کوتاه‌‌اثر آن است (به ميزان 160-120 ميلي‌گرم سه يا چهار بار در روز).
ارجاع به نورولوژيست بايد انجام شود؛ مسکن‌ها نقشي در درمان اين نوع سردرد ندارند.
علل جدي سردرد ثانويه (علایم هشدار)
- ضايعات داخل جمجمه
- مننژيت
- خونريزي ساب‌آراکنوييد
- آرتريت تمپورال
- گلوکوم زاويه بسته اوليه
نشانه‌هاي خطر (نشانه‌هاي وجود احتمالي پاتولوژي زمينه‌اي جدي)
- افزايش فشار داخل جمجمه
- بيدار شدن از خواب (ضايعه داخل جمجمه)
- نشانه‌هاي نورولوژيک (ضايعه داخل جمجمه، مننژيت)
- علايم عمومي مانند تب و کاهش وزن (مننژيت، ضايعه داخل جمجمه)
- شديد بودن؛ «شديدترين سردرد عمر» (خونريزي ساب‌آراکنوييد)
- سابقه آسيب قبلي به سر
- سردرد با شروع جديد در افراد بالاي 50 سال (آرتريت تمپورال، ضايعه داخل جمجمه)
بسیاری از بیماران سردردهای خود را ناشی از سینوزیت می‌دانند، این تصور تا چه حد درست است؟
اگرچه بسیاری از پزشکان و بیماران سینوزیت را علت سردردهای مزمن می‌دانند، سینوزیت در موارد اندکی عامل اصلی بروز سردرد است. در حقیقت تعداد زیادی از این افراد دچار میگرن هستند. سردرد بیشتر در نوع حاد و همراه با تب و ترشح چرکی بینی دیده میشود. سردرد ناشی از سینوزیت معمولا به صورت یک درد مبهم یا احساس فشار حس میشود که بیشتر دو طرفه و در ناحیه دور چشم‌هاست. البته سینوزیت های یکطرفه ناشی از انحراف شدید تیغه بینی به یک سمت می‌توانند سردرد یک طرفه بدهند.